پایان گرفتن جمهوری اسلامی یک جبر تاریخی است. مهرانگیز کار م

در آن زمان شما از ایران خارج شدید و همراه دو دخترتان به آمریکا رفتید، درست است؟

بله همین طور است.

سیامک پورزند، همسر شما، به خاطر برخی از مسائل مربوط به کنفرانس برلین و تلاش‌های سیاسی شخص خودش به زندان محکوم شد و حتی در اعترافات تلویزیونی گفت که برای براندازی حکومت ایران همراه شما تلاش می‌کرد. پاسخ شما به این صحبت‌ها چیست؟

خب این یک سناریونویسی قلابی بود که خیلی هم آشکار و مشهود بود. برای ما خیلی مشخص بود، چون در این اتهامات گفته شد که سیامک مبالغ هنگفتی از دولت آمریکا پول گرفته که ما با هم زندگی می‌کردیم و به هیچ وجه صحت نداشت. سیامک هیچ‌وقت در کار براندازی نبود. سیامک آدم شاه‌دوستی بود و از ابتدا از این انقلاب، بسیار گرفتار تأثر خاطر و حتی افسردگی شده بود.

بعداً که اصلاحات در ایران شروع شد و مطبوعات رنگارنگ را دید، سیامک وجد و حالی پیدا کرد که می‌شود گفت از خیلی اصلاح‌طلب‌ها، اصلاح‌طلب‌تر شده بود و وارد نظام مطبوعاتی‌شان شد، برای اینکه کمکشان کند تا بتوانند خودشان را به جامعه بهتر معرفی کنند. مصاحبه‌هایی هم داشت با رادیوهای لس‌آنجلس، که مطبوعات اصلاح‌طلب را به درستی معرفی می‌کرد.

بنابراین بعد از اینکه من از کشور خارج شدم، گفته شد که مصاحبه‌های ایشان با رادیو ایران لس‌آنجلس استراتژیک بوده، ولی برگ اول پرونده را برایش اخلاقی درست کردند. خانمی را که اطلاعاتی بود سر راهش گذاشتند و بسیار مسائل که طولانی است و اینجا جای گفتنش نیست.

سه ماه بود که من خارج از کشور بودم، و این دستگیری یا آدم‌ربایی یا هر چیز دیگر اتفاق افتاد اما سیامک هرگز نه سازمانی داشت، نه دستجاتی داشت، نه توانی برای براندازی داشت، ولی آنچه مسلم است، از مخالفان رژیم جمهوری اسلامی بود و خیلی خوشحال بود که مطبوعات در دوران اصلاحات تنوعی پیدا کرده و روحیه سیامک هم خیلی بهتر شده بود و دوست داشت به اینها کمک کند.

همسر شما، سیامک پورزند پس از چندبار و چندسال زندانی بودن سرانجام به صورتی آزاد شدند و در منزل خودشان زندگی می‌کردند تا سرانجام در اردیبهشت ۱۳۹۰ دست به خودکشی زد. چرا سیامک پورزند چنین اقدامی کرد؟

ببینید، ما دور بودیم و خیلی رندانه بر پایه اقاریری که زیر شکنجه از سیامک گرفتند -اقاریری علیه خیلی از سینمایی‌ها و فرهنگیان، و بالاخص اقاریری که علیه من اخذ شده بود- راه بازگشت به ایران را اینگونه بر من بستند. به طوری که همه -حتی خود سیامک از درون زندان، اعلام می‌کردند مبادا بیایی که این جور می‌شود و آن جور می‌شود. بنابراین موقعی که سیامک را رها کردند، هیچ برگ قضایی در اختیارش نگذاشتند که ما خوشحال باشیم که خب، سیامک دیگر آزاد شده، بلکه ابتدا به خاطر سختی بیماری او را به بیمارستان مدرس فرستادند و بعد دیگر دنبالش نیامدند و خواهرش او را منتقل کرد به خانه‌اش.

این طور شد که همواره هم او دلواپس بود و هم ما، که لحظه‌ای دوباره او را ببرند. پس آزادی قضایی نداشت، می‌شود گفت نوعی حبس خانگی بود و در این حبس خانگی، نمی‌توانست کشور را ترک کند، ما هم نمی‌توانستیم به او بپیوندیم، بدون شک تحت تأثیر کابوس‌هایی که از آنچه در زندان به سرش آمده بود، می‌دید و برای من هم می‌گفت، شدت افسردگی‌اش بالا رفت ولی دیگر چون من آنجا نبودم، نمی‌دانم آیا باز هم مورد آزار و ایذای روانی از طرف این آقایان شکنجه‌گر بوده که خودکشی کرده، یا اینکه واقعاً شدت افسردگی و تنهایی موجبات خودکشی‌اش را فراهم کرده. به هر شکلی که به موضوع نگاه کنیم، باید بگوییم که قاتل سیامک پورزند جمهوری اسلامی ایران است، یا مستقیم، یا غیر مستقیم.

خانم کار، برگردیم به آمریکا. شما در سال ۲۰۰۲ برنده جایزه ملی اعانه برای دموکراسی آمریکا شدید که لورا بوش، بانوی اول وقت آمریکا این جایزه را به شما اهدا کرد. چه احساسی داشتید وقتی این جایزه را گرفتید؟

من در لحظه‌ای که این جایزه را، که عبارت بود از یک مجسمه و به هیچ وجه بار مادی نداشت، دریافت کردم، فقط احساسم این بود که ای کاش این اتفاق به بهتر شدن وضعیت سیامک کمکی بکند، درون کشور. چون من درون کشور زندگی کرده بودم و می‌دانستم مداخله و حضور قدرت‌ها برای اینکه از کسی حمایت کنند چقدر مفید است و در آن لحظه هم من جایزه را گرفتم، در برابر خانم لورا بوش، فقط از نگرانی خودم و دخترهایم درباره سیامک پورزند حرف زدم و گفتم که ما نمی‌دانیم آیا او را کشته‌اند یا هنوز زنده است.

شاید همین باعث شد که جمهوری اسلامی بسیار شتابزده و بدون آمادگی، سیامک پورزند را روی صفحه تلویزیون بیاورد، فقط برای اینکه به قدرت‌های جهانی بگوید او زنده است. چون از من نمی‌ترسیدند، ولی از قدرت جهانی می‌ترسیدند. این نتیجه و حاصل آن مراسم بود که در دنیا پخش شد و در ایران هم پخش شد و آقای حسین شریعتمداری هم نوشت که من چه قدر پول بابت آن جایزه دریافت کردم!

خانم کار، حالا پس از گذشت بیش از چهل سال از انقلاب ۵۷، اکنون که به آن روزها نگاه می کنید، چه احساسی دارید؟

بسیار احساس تلخی دارم. فقط یک بار وجدانی سبکی دارم که من در این انقلاب وارد نشدم، هرچند چندان هم با رژیم شاه… نمی‌دانم چه جوری بگویم، همراه نبودم، ولی از انقلابی که رهبری‌اش را آقای خمینی به دست آورده بود بیزار بودم و وقتی مردم را می‌دیدم با آن شور و هیجان، نه اینکه بسیار خردمند بودم ولی یک حسی به من می‌گفت که آنچه پیش می‌آید به نفع ایران نیست.

از این نظر بار وجدانی آسوده‌ای دارم ولی از طرفی نگرانی‌ام برای آینده ایران بسیار زیاد است، و نمی‌توانم بفهمم که ایران دارد به چه سمتی می‌رود، هر چه نگاه می‌کنم کشوری را که این طور ویران کرده‌اند، هم از نظر مادی، هم بین‌المللی و هم از نظر اخلاقی، طبقه فرودست در ایران به شدت گسترده شده، م‌شود گفت با یک نوع نگرانی زندگی‌ام را در آمریکا می‌گذرانم و دیگر به سن و سالی رسیده‌ایم که فکر نمی‌کنیم امیدی باشد برای اینکه نسل ما بتواند اگر رویداد خوبی اتفاق بیفتد، کمک بکند. ما تجربه‌هایی را که در خارج اندوختیم، هیچ کدام‌مان نتوانستیم به نفع مملکت خودمان و درون مملکت خودمان از آن برای مردم استفاده کنیم.

اتفاقا خانم کار، می‌خواستم همین سؤال را از شما بکنم که آینده ایران را به چه صورت می‌بینید. حالا سؤالم را به این صورت مطرح می‌کنم که شما برای آینده ایران چه آرزوهایی دارید؟

آرزو دارم ترس‌هایی که من دارم واهی باشد و اتفاق نیفتد. ترس من از کشتار زیاد، خونریزی زیاد، و از این است که مبادا یک نظام حکومتی دیگربار نامناسب و استبدادگر یا دیکتاتور یا هر چیز دیگر که اسمش را ببریم که حقوق مردم را نادیده بگیرد، در فرض تغییر، جایگزین این نظام سیاسی بشود. ولی از طرف دیگر تصور می‌کنم که پایان دادن به این نظام سیاسی هم یک جبر است، جبری تاریخی است برای ایران.حالا هزینه‌هایش هر چه هست، هست، کاری نمی‌شود کرد. مثل بیماری است که می‌گویند ۵۰ درصد ممکن است با این جراحی شفا پیدا کند، ولی ۵۰ درصد هم ممکن است که زیر عمل بمیرد یا فلج شود، بدتر شود.

در هر حال این جبر را هم نمی‌توانم نادیده بگیرم. به همین دلیل است که واقعاً احساس سرگشتگی می‌کنم، و من تنها نیستم [که این احساس را دارم]. تصور می‌کنم خیلی از ایرانیان اینگونه فکر می‌کنند که باید این رژیم کاملاً از ایران ریشه‌کن بشود، و حتماً هزینه‌اش بسیار زیاد است و امید کوچکی ببندند به اینکه شاید یک تغییر و تحولات مسالمت‌آمیزی اتفاق بیفتد که این البته بسیار بعید است با این که من خودم زیاد رویش کار کرده‌ام. بسیار بعید است که ما یک انتقال قدرت کم‌ضرری داشته باشیم. انتقال قدرتی داشته باشیم که زیاد کشتار در آن اتفاق نیفتد، و بعد از آن ما نگرانی‌هایی داریم برای آنچه جایگزینش می‌شود -با توجه به اینکه این آقایان ریشه‌کنی کرده‌اند، ریشه‌زنی کرده‌اند و همه آلترناتیوها را به کلی از بین برده‌اند و آلترناتیوها الان صورت فردی دارند نه صورت جمعی و دستجات منظم، خب این نگران‌کننده است.

اما تقدیر تاریخی ایران باز هم این است که هزینه گزافی را تحمل کند برای تغییر این نظام سیاسی. این نظام سیاسی ثابت کرده که نه اصلاح‌پذیر است و نه اصلاً اراده‌ای دارد برای اینکه وضعیت مردم را مورد توجه قرار بدهد و همه کارهایش در دزدی و چپاول، کشت و کشتار و آزار رساندن به اقوام و مخالفین و منتقدین و بهاییان و همه است. من گمان نمی‌کنم که اساساً مشروعیتی و مقبولیتی داشته باشد. به هر حال به قول آقای خمینی باید برود، حالا ما نمی‌دانیم چگونه می‌رود و به چه قیمتی.